Toxisch leiderschap: de giftige angel in een organisatie.

Toxisch leiderschap verwijst naar een leiderschapsstijl die schadelijk is voor de werkomgeving en de medewerkers. Dit type leiderschap kenmerkt zich door negatief gedrag van de leider, wat kan resulteren in een afname van de motivatie, een slechte samenwerking en uiteindelijk een hogere turnover onder medewerkers.

Enkele kenmerken van toxisch leiderschap zijn:

Destructieve communicatie: zowel in de vorm van schelden als constant negatief commentaar, wat bijdraagt aan een angstcultuur.
Micromanagement: overmatige controle over werknemers, wat het gevoel van autonomie en vertrouwen onder medewerkers ondermijnt.
Onethisch gedrag: het maken van keuzes die niet in het belang van de organisatie of de medewerkers zijn, zoals liegen of manipuleren.
Favoritisme: het geven van ongepaste voordelen aan bepaalde medewerkers, wat leidt tot onrechtvaardigheid en demotivatie onder anderen.
Ontkenning van verantwoordelijkheid: het niet erkennen van fouten, zowel van zichzelf als van het team, en het afschuiven van schuld op anderen.

De gevolgen van toxisch leiderschap kunnen verwoestend zijn voor een organisatie. Het kan leiden tot burn-out, verminderde productiviteit, en een negatieve bedrijfscultuur. Het is daarom belangrijk voor organisaties om deze gedragingen te identificeren en aan te pakken, en te streven naar een positieve en ondersteunende leiderschapsstijl.

Toxische bazen zijn meer dan gewoon slechte leidinggevenden. Wat hen kenmerkt, is hun neiging om personeel extreem te controleren en te 'micromanagen'. Ze vertonen vaak inconsistent gedrag en geven wispelturige instructies. Daarnaast zetten ze werknemers tegen elkaar op om hun eigen doelen sneller te bereiken, hét recept voor een onveilige, competitieve werkomgeving. Ook zwart-witdenken is eigen aan toxisch leiderschap. Medewerkers kunnen hierdoor plots zonder duidelijke reden in het verdomhoekje belanden.

Leiders die als toxisch worden beschouwd, hebben vaak twee blinde vlekken als het gaat om de behoeften van mensen. Deze blinde vlekken hebben betrekking op het begrip van wat mensen motiveert en het belang van helderheid om gezond, gelukkig en productief te zijn.

Hoe ga je als werknemer om met een toxische leidinggevende op het werk?

Werken met een giftige leider is nooit gemakkelijk en vaak bevinden we ons in een ellendige situatie. Uitbuitende, destructieve, devaluerende en vernederende werkervaringen zijn onaangenaam en kunnen een diepgaand effect hebben op iemands psyche.

Zoek bondgenoten. Verzamel een kritische massa om je heen die jouw mening over het leiderschap van je baas deelt. Zo laat je de raad van bestuur inzien dat er écht sprake is van een structureel probleem. Er wordt al sneller geluisterd naar 20 werknemers dan naar één 'iemand die misschien gewoon lange tenen’ heeft.

Bewaar zorgvuldig alle relevante e-mails en manipulatieve WhatsApp- of sms-berichten die je van je leidinggevende hebt gekregen. Om actie te ondernemen, moeten hogere leidinggevenden ook eerst een dossier kunnen opbouwen. Begin daar tijdig mee. Dikwijls is er al grote psychologische schade aangericht voor een toxisch figuur ontslagen kan worden.

Zet het toxisch gedrag in perspectief en bescherm jezelf

Toxisch leiderschap is altijd het gevolg van persoonlijke ‘bagage’. Dat besef zorgt ervoor dat je mogelijk met meer afstand en misschien wel empathie naar het gebeuren kan kijken.

Wanneer je leidinggevende bv. thuis met huwelijksproblemen geconfronteerd wordt, worden frustraties en zorgen vaak mee naar de werkvloer genomen. Wanneer je dat kan vatten, kan je het gedrag beter plaatsen en de opmerkingen minder persoonlijk nemen en bijgevolg beter met de situatie omgaan.

Richt je tot de juiste mensen of nog beter: overweeg een bemiddelingstraject via een erkend bemiddelaar

Weten bij wie je terecht kan om je verhaal te brengen is cruciaal. In het beste scenario is deze partij in staat en bereid om de zaak grondig te onderzoeken. Vaak vindt toxisch leiderschap plaats in een bubbel. Die kan erg klein zijn als je het enige slachtoffer bent of wat groter -een team of departement- als er meerdere slachtoffers zijn. Breek die bubbel open. Licht mensen buiten de bubbel in over je situatie. Bijvoorbeeld het HR-departement of een vertrouwenspersoon in je bedrijf.

Dit is niet eenvoudig want leidinggevenden met een toxische leiderschapsstijl ondermijnen vaak je zelfvertrouwen. Je begint aan jezelf te twijfelen of denkt dat het aan jou ligt. Bovendien ben je bang dat je je belachelijk gaat maken als je je verhaal vertelt. Als slachtoffer is het belangrijk om dit soort gedachten te overwinnen en het toch te vertellen. Enkele jaren geleden was dit niet zonder risico, maar vandaag begrijpt men gelukkig veel beter de ernst van de zaak.

Idealiter biedt je bedrijf structurele mogelijkheden zoals anonieme kanalen om giftig gedrag te melden, of het zorgt ervoor dat de HR-cel een rol speelt in het ondersteunen van individuele werknemers. Organisaties kunnen programma’s opzetten waarbij werknemers een vertrouwenspersoon kunnen consulteren die niet tot hun direct management behoort, maar van elders in het bedrijf komt om als klankbord te fungeren. Helaas is het ook mogelijk dat dit in jouw bedrijf niet het geval is. Vooral in kleinere ondernemingen bestaat dit niet omwille van de schaalgrootte.

Nog beter - of de onderneming nu 10, 100 of 1.000 werknemers telt - is een beroep doen op een erkend bemiddelaar. Als geen ander kan de bemiddelaar volledig onafhankelijk, neutraal en onpartijdig aan het werk gaan.